Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego w Ciechanowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 kwietnia 2025 r.

Sąd Rejonowy w Ciechanowie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: sędzia Lidia Grzelak

Protokolant st. sekr. sąd. Edyta Wojciechowska

po rozpoznaniu w dniu 27 marca 2025 r. w Ciechanowie

na rozprawie

sprawy z powództw M. C. (1) i Ł. C.

przeciwko M. C. (2)

o zachowek w kwocie po 13500,00 zł

I zasądza od pozwanej M. C. (2) na rzecz powoda M. C. (1) tytułem zachowku kwotę 13500,00 zł ( trzynaście tysięcy pięćset złotych ) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 28 marca 2024 r. do dnia zapłaty;

II w pozostałym zakresie powództwo M. C. (1) oddala;

III zasądza od pozwanej M. C. (2) na rzecz powoda M. C. (1) kwotę 3450,00 zł ( trzy tysiące czterysta pięćdziesiąt złotych ) tytułem zwroty kosztów procesu wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty, w tym kwotę 2700,00 zł ( dwa tysiące siedemset złotych ) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego;

IV zasądza od pozwanej M. C. (2) na rzecz powoda Ł. C. tytułem zachowku kwotę 13500,00 zł ( trzynaście tysięcy pięćset złotych ) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 28 marca 2024 r. do dnia zapłaty;

V w pozostałym zakresie powództwo Ł. C. oddala;

VI zasądza od pozwanej M. C. (2) na rzecz powoda Ł. C. kwotę 3450,00 zł ( trzy tysiące czterysta pięćdziesiąt złotych ) tytułem zwroty kosztów procesu wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty, w tym kwotę 2700,00 zł ( dwa tysiące siedemset złotych ) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego;

VII przyznaje adw. Ł. M. za pełnienie obowiązków pełnomocnika z urzędu pozwanej M. C. (2) wynagrodzenie w łącznej wysokości 5400,00 zł ( pięć tysięcy czterysta złotych ) wraz z podatkiem VAT w wysokości 23 % od tej sumy;

VIII przyznane w pkt VII wynagrodzenie nakazuje Skarbowi Państwa wypłacić adw. Ł. M. z sum budżetowych; koszty procesu w zakresie pełnomocnika z urzędu pozwanej przejmując na rachunek Skarbu Państwa.

Sędzia Lidia Grzelak

Sygn. akt I C 181/24

UZASADNIENIE

Powodowie Ł. C. i M. C. (1) pozwami z dnia 25 marca 2024 r. wnosili o zasądzenie na swoją rzecz od pozwanej M. C. (2) po 13500,00 zł tytułem zachowku należnego im po zmarłym A. C. (1) wraz ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. Wnosili ponadto o zasądzenie zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Pozwana M. C. (2) odpisy pozwu otrzymała 24 kwietnia 2024 r.

Pozwana M. C. (2) wnosiła o oddalenie powództwa. Wnosiła ponadto o zasądzenie na jej rzecz od powoda zwrotu kosztów procesu.

Postanowieniem z dnia 29 sierpnia 2024 r. sąd połączył do wspólnego rozpoznania sprawy z powództw Ł. C. i M. C. (1) ( I C 181/24 i I C 182/24 ).

Postanowieniem z dnia 29 lipca 2024 r. ustanowiono dla pozwanej M. C. (2) pełnomocnika z urzędu w osobie adwokata wskazanego przez Okręgową Radę Adwokacką w P. – adw. Ł. M., który popierał stanowisko pozwanej M. C. (2) wyrażone w odpowiedzi na pozew. Wnosił ponadto o przyznanie wynagrodzenia za pełnienie obowiązków pełnomocnika pozwanej z urzędu.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

A. C. (1) zmarł dnia 5 stycznia 2022 r. w C. i tu ostatnio stale zamieszkiwał. W chwili śmierci był żonaty z B. C. (1) z d. O.. Miał czworo dzieci: synów M., Ł. i P. oraz córkę M. M. (1). Nie toczyło się postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku po A. C. (1) i nie został sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia. A. C. (1) nie miał innych zstępnych, w tym przysposobionych bądź zmarłych przed jego śmiercią ( bezsporne ).

A. C. (1) był dwukrotnie żonaty. Z pierwszego związku małżeńskiego miał trzech synów, zaś z drugiego – córkę M. M. (1). Relacje z pierwszą żoną B. C. (2) ustały około 2000 r. A. C. (1) wyprowadził się ze wspólnie zajmowanego lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w C. przy ul. (...). Posiadał nadal dostęp do tego lokalu i w jego wyłącznej dyspozycji pozostawał jeden z pokoi. A. C. (1) zamieszkał z ówczesną partnerką B. O., z którą miał córkę M. M. (1) ( bezsporne ).

Prawomocnym wyrokiem z dnia 15 lipca 2008 r. wydanym w sprawie III RC 107/08 Sąd Rejonowy w Ciechanowie ustanowił z dniem 1 stycznia 2003 r. rozdzielność majątkową pomiędzy A. C. (1) a B. C. (2) ( bezsporne ).

Prawomocnym wyrokiem z dnia 22 września 2016 r. wydanym w sprawie I C 2676/15 Sąd Okręgowy w Płocku orzekł rozwód pomiędzy A. C. (1) a B. C. (2) ( bezsporne ).

W dniu 18 grudnia 2017 r. A. C. (1) zawarł związek małżeński z dotychczasową partnerką B. O. ( bezsporne ).

A. C. (1) i B. C. (2) przysługiwało prawo do lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w C. przy ul. (...), dla którego Sąd Rejonowy w Ciechanowie VI Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą KW (...), wraz z udziałem w częściach wspólnych. W dniu 4 czerwca 2019 r. B. C. (2) dokonała darowizny przysługującego jej udziału w wysokości ½ części we współwłasności tego lokalu na rzecz wnuka A. C. (2). W dniu 2 września 2019 r. A. C. (1) dokonał darowizny przysługującego mu udziału w wysokości ½ części we współwłasności tego lokalu na rzecz córki M. C. (2). Prawomocnym postanowieniem z dnia 31 sierpnia 2023 r. wydanym w sprawie I Ns 388/22 Sąd Rejonowy w Ciechanowie dokonał zniesienia współwłasności przedmiotowego lokalu mieszkalnego i przyznał go na rzecz A. C. (2), zasądzając jednocześnie na rzecz M. C. (2) spłatę w wysokości 144000,00 zł płatną w terminie trzech miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia ( bezsporne ).

Wartość udziału w wysokości ½ części we współwłasności wskazanego lokalu mieszkalnego przysługującego pierwotnie A. C. (1) wynosi 144000,00 zł ( bezsporne ).

A. C. (1) w dniu 2 września 2019 r. sporządził testament w formie aktu notarialnego, w którym do całości spadku powołał córkę M. C. (2). Jednocześnie wydziedziczył synów M. C. (1), P. C. i Ł. C., wskazując, że powodem wydziedziczenia jest uporczywe nie wywiązywanie się z obowiązków rodzinnych wobec spadkodawcy ( art. 1008 pkt 3 kc ), w tym brak kontaktu od 13 lat ( testament k. 34 – 36 ).

M. C. (1) wraz z rodziną mieszkał w C., a następnie w M. A. gmina C., zaś Ł. C. przebywał na stałe w Szwecji, skąd powrócił do Polski na stałe dopiero w lutym 2024 r. Trzeci brat, P. C. przebywa na stałe w Szwecji i nie przyjeżdżał od wielu lat do Polski, gdyż jest poszukiwany listem gończym w związku z postępowaniem karnym ( bezsporne ).

A. C. (1) zamieszkiwał wraz z B. C. (1) ( poprzednio O. ) i córką M. C. (2) w C., w domu jednorodzinnym przy ul. (...). (...) z pierwszego małżeństwa byli dorośli i narodziny siostry nie wpłynęły na ich relacje z ojcem; utrzymywali również kontakty z małoletnią siostrą. Nie utrzymywali natomiast kontaktów z ówczesną partnerką, a później żoną ojca; nie była akceptowana przez synów A. C. (1). B. C. (1) również nie akceptowała kontaktów męża z jego synami z poprzedniego małżeństwa. Szczególne relacji łączyły A. C. (1) z synem M.. M. przez cały czas zamieszkiwał wraz z rodziną w C., a następnie w okolicach C.. Gdy zamieszkał w M. ojciec podarował mu tuje do ogrodu. Rodzina M. C. (1) otrzymała też od ojca w prezencie psy rasy york. M. C. (1) odwiedzał ojca w jego miejscu zamieszkania, zaś ojciec wraz z córką odwiedzał go w jego domu. A. C. (3) przez okres około roku pomagała w nauce języka angielskiego M. C. (2) na prośbę ojca w okresie jej nauki w szkole podstawowej. Lekcje odbywały się w miejscu zamieszkania M. i A. C. (3). A. C. (1) odwiedzał syna M. i jego rodzinę w jego miejscu zamieszkania również z okazji uroczystości rodzinnych i świąt ( zeznania świadków H. R. k. 184 – 185, T. B. k. 187 – 188, P. R. k. 202 – 204, A. C. (3) k. 204 – 206, zeznania powoda M. C. (1) k. 149 – 151, 206 ).

M. C. (1) dzielił z ojcem zainteresowania; obaj interesowali się motoryzacją. Spotykali się co sobota na giełdzie samochodowej. M. C. (1) pomagał ojcu w handlu samochodami: jeździł z nim po samochody, pomagał w przygotowaniu pojazdów do sprzedaży ( naprawa, sprzątanie ). Te prace odbywały się w miejscu zamieszkania A. C. (1) ( zeznania świadków H. R. k. 184 – 185, P. R. k. 202 – 204, A. C. (3) k. 204 – 206, zeznania powoda M. C. (1) k. 149 – 151, 206 ).

Bezpośrednie kontakty Ł. C. z ojcem były ograniczone z uwagi na jego pobyt poza granicami kraju. Podczas pobytów w Polsce odwiedzał ojca, przywoził siostrze drobne upominki ( słodycze ). Z ojcem pozostawał w kontakcie telefonicznym ( zeznania świadków P. R. k. 202 – 204, A. C. (3) k. 204 – 206, zeznania powoda M. C. (1) k. 149 – 151, 206 ).

(...) wiedzieli o chorobie ojca; A. C. (1) miał nowotwór płuc. Gdy A. C. (1) miał podawaną „chemię” w szpitalu w W., potrzebował opieki i wsparcia podczas tych jednodniowych wizyt. Dwu-, może trzykrotnie pojechał z nim M. C. (1) ( zeznania świadków H. R. k. 184 – 185, zeznania powoda M. C. (1) k. 149 – 151, 206 ).

W dnia 21 grudnia 2020 r. doszło do incydentu w lokalu mieszkalnym nr (...) położonym w C. przy ul. (...). W tym lokalu zamieszkiwała w tym okresie wyłącznie B. C. (2). B. C. (1) wraz z córką M. C. (2) chciały wejść do mieszkania, wprowadzić lokatorów – osoby obce. Doszło do konfliktu z B. C. (2) i M. C. (1), a w konsekwencji do interwencji policji. Ł. C., gdy dowiedział się o sytuacji, wysłał do M. C. (2) za pośrednictwem mediów społecznościowych wiadomość o obraźliwej treści, odnosząc się do jej zachowania w stosunku do B. C. (2). Również A. C. (3), żona M. C. (1), zareagowała emocjonalnie na sytuację, pisząc wiadomość do swojego teścia ( informacja KPP C. k. 198, zeznania A. C. (3) k. 204 – 206, wiadomości k. 37 – 38, 93 - 94 ).

M. C. (1) i Ł. C. nie zostali zawiadomieni przez siostrę lub jej matkę o pogrzebie ojca. Nie zawiadomił ich również brat P. C.. W czasie mszy pogrzebowej podczas tradycyjnego pożegnania od zmarłego byli wymienieni również wszyscy synowie ( zeznania świadka P. C. k. 182 – 183, T. B. k. 187 - 188 ).

Pismami z dnia 19 marca 2024 r. Ł. C. i M. C. (1) wezwali M. C. (2) do zapłaty tytułem zachowku kwoty po 13500,00 zł w terminie jednego dnia od doręczenia wezwania. M. C. (2) wezwania otrzymała dnia 20 marca 2024 r. ( bezsporne ).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie wskazanych powyżej akt spraw o ustanowienie rozdzielności majątkowej, o rozwód oraz o zniesienie współwłasności, informacji KPP C. dotyczących interwencji w miejscach zamieszkania spadkodawcy A. C. (1) przy ul. (...) oraz w lokalu mieszkalnym przy ul. (...), jak również powołanych powyżej świadków i zeznań powoda M. C. (1).

Powyższe dowody są w pełni wiarygodne, choć nie w pełnym zakresie stały się podstawą ustaleń dokonanych przez Sąd. Wskazać bowiem należy, że zeznania dotyczące negatywnych kontaktów spadkodawcy z powodami zostały złożone wyłącznie przez świadków P. C., brata stron, oraz T. B., babkę pozwanej. Pozostali świadkowie H. R., P. R. i A. C. (3) potwierdzili dobre relacje łączące spadkodawcę z synami.

Niewątpliwie, utrudnieniem jest ocena sytuacji w kontekście zeznań świadków, którzy są spokrewnienia z obiema stronami lub choćby z jedną ze stron. Wskazać jednak należy, że zeznania świadków potwierdzające stanowisko powodów są spójne i logiczne. Wszyscy podkreślali szczególną relację wynikającą nie tylko z więzów rodzinnych, ale i zainteresowań motoryzacją, łączących spadkodawcę z synem M. C. (1). Nie ukrywali też niechęci, przecież wzajemnej, do partnerki, a później żony spadkodawcy B. C. (1), co było wynikiem przede wszystkim ich żalu do utrudniania spadkodawcy kontaktu z synami z poprzedniego związku. Te zeznania znajdują potwierdzenie w zeznaniach świadka T. B., choć – co do zasady – odmiennie ocenia ona charakter kontaktów spadkodawcy z synem M.. Okoliczność, że kontakty spadkodawcy z synem Ł. były rzadkie, nie była wynikiem braku porozumienia między nimi a odległości wynikającej z faktu, że powód Ł. C. przebywał w tym okresie na stałe poza granicami kraju.

Zeznania świadka P. C., aczkolwiek wiarygodne co do zasady, nie mogą stanowić podstawy ustaleń sądu w zakresie stanu faktycznego. Świadek jest bratem obu stron procesu; nie utrzymywał jednak żadnych relacji, nawet telefonicznie, z rodzeństwem i ojcem, przebywając na stałe poza granicami kraju. Na około rok przed śmiercią ojca nawiązał z nim relację telefoniczną, stąd jego zeznanie opiera się wyłącznie na relacji spadkodawcy.

Podkreślić należy, że wydaje się, że spadkodawca czuł się niekomfortowo w sytuacji pomiędzy swoją żoną, a wcześniej partnerką, a synami, którzy odczuwali do siebie wyraźną niechęć. Z jednej więc strony ograniczył relacje do spotkań swoich i córki z synami oraz rodziną M., z drugiej zaś właściwie ukrywał te relacje przed żoną B. C. (1), nie relacjonował ich też wspólnym znajomym swoich i żony. Z tych względów zatem zeznania świadków J. K. i A. C. (4), nie mają istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy; oni również znają sprawę jedynie z relacji spadkodawcy ale mających miejsce w obecności jego żony B. C. (1).

Strony zgodnie określiły wartość udziału we współwłasności lokalu mieszkalnego, stanowiącego przedmiot darowizny ze strony spadkodawcy na rzecz córki M. C. (2) na kwotę 144000,00 zł, wskazując jednocześnie, że nie zgłaszają innych składników majątkowych stanowiących podstawę obliczenia zachowku.

Zeznania świadka P. P., dzielnicowego KPP C., nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.

Wbrew twierdzeniom pozwanej M. C. (2) nie ma znaczenia również kwestia konfliktu z dnia 21 grudnia 2020 r. dotycząca lokalu mieszkalnego przy ul. (...). Wskazać należy, że w tym okresie współwłaścicielami lokalu byli już pozwana i jej bratanek A. C. (2). Spadkodawca nie uczestniczył w tym zdarzeniu i brak jest dowodów potwierdzających, że wiedział o zdarzeniu przed otrzymaniem wiadomości sms od A. C. (3), swojej synowej. Bez względu na jej treść, wskazać należy, że brak jest również dowodów, że A. C. (3) wysłała tego smsa w uzgodnieniu z mężem M. C. (1), wskazała motywy swojego działania i emocje związane z zachowaniem pozwanej i jej matki w stosunku do pierwszej żony spadkodawcy.

Bez znaczenia pozostaje również podnoszona kwestia kradzieży pieniędzy na szkodę spadkodawcy. Jego zarzuty dotyczyły ówczesnej żony B. C. (2), a zgłoszenie kradzieży było w 2011 r. Ostatecznie postępowanie zostało umorzone, gdyż spadkodawca cofnął wniosek o ściganie.

Sąd zważył co następuje:

Zgodnie z art. 991 § 1 kc zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadł przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

W związku z powyższym uznać należy, że powodom M. C. (1) i Ł. C. jako synowi spadkodawcy A. C. (1) przysługuje, co do zasady, uprawnienie do żądania zachowku.

Z § 2 art. 991 kc wynika, że ustawa daje spadkodawcy wybór co do sposobu zapewnienia uprawnionemu należnego mu zachowku. Spadkodawca może bowiem powołać takiego uprawnionego do dziedziczenia po sobie, ustanowić na jego rzecz zapis, albo też – jeszcze przed swoją śmiercią – dokonać na jego rzecz darowizny. Dopiero w sytuacji, gdy uprawniony nie otrzymał – w żadnej postaci należnego mu zachowku, przysługuje mu roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do jego pokrycia. W sprawie niniejszej bezspornym jest, że powodowie nie otrzymali należnego im zachowku w żaden z wyżej wymienionych sposobów, albowiem nie zostali przez A. C. (1) powołani do spadku, nie zostały na ich rzecz przez spadkodawcę ustanowione zapisy, ani też nie otrzymali od spadkodawcy żadnej darowizny, która podlega zaliczeniu na poczet zachowku.

Bezspornym jest również, że powodowie M. C. (1) i Ł. C. nie byli w dacie otwarcia spadku osobami małoletnimi lub trwale niezdolnymi do pracy.

Z powyższych względów Sąd uznał roszczenie powodów o zachowek za usprawiedliwione co do zasady.

Sąd przyjął, zgodnie z wnioskiem obu stron, że podstawą obliczenia zachowku jest wyłącznie przedmiot darowizny dokonanej przez spadkodawcę na rzecz córki M. C. (2), pozwanej w sprawie tj. udział w wysokości ½ części we współwłasności prawa do lokalu mieszkalnego. Wartość tego udziału strony zgodnie ustalił na kwotę 144000,00 zł.

Bezspornym jest również między stronami, że wartość zachowku przysługującego powodom co do zasady wynosi 13500,00 zł.

W związku z powyższym Sąd zasądził od pozwanej M. C. (2) na rzecz powodów M. C. (1) i Ł. C. tytułem zachowku po 13500,00 zł. Sąd zasądził należność wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 28 marca 2024 r. do dnia zapłaty, w pozostałym zakresie oddalając powództwo jako niezasadne.

Sąd zasądził odsetki ustawowe za opóźnienie od kwoty 13500,00 zł od dnia wytoczenia powództwa, mając na uwadze, że wartość zachowku nie była sporna, a powodowie przed wytoczeniem powództwa wezwali pozwaną do zapłaty zachowku, a zatem jedynie w niewielkiej części powództwo podlegało oddaleniu ( art. 455 kc w zw. z art. 481 kc ). Tym niemniej sąd uznając, że wskazany w wezwaniu termin płatności określony na jeden dzień jest sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, ustalił, że pozwana powinna była spełnić roszczenia, a co najmniej odpowiedzieć na wezwanie, w terminie 7 dni.

Odnosząc się szczegółowo do powyższych ustaleń, wskazać należy, że – jak podkreślił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 czerwca 2013 r. w sprawie V CSK 385/12, instytucja zachowku służy ochronie interesów majątkowych najbliższych członków rodziny spadkodawcy, wymienionych w art. 991 § 1 kc, przez zapewnienie im, niezależnie od woli spadkodawcy, a nawet wbrew jego woli, roszczenia pieniężnego odpowiadającego określonemu w powołanym przepisie ułamkowi wartości ich udziału w spadku, który by im przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Obliczenie zachowku następuje na podstawie wartości spadku ustalonej według cen z daty orzekania o roszczeniu z tego tytułu ( uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 1985 r. w sprawie III CZP 75/84, której nadano moc zasady prawnej ). W pierwszej kolejności zatem należy określić udział w jakim uprawniony do zachowku byłby powołany do dziedziczenia z ustawy, stosownie do art. 992 kc, i pomnożyć go przez ułamek wskazany w art. 991 § 1 kc. Uzyskany wynik stanowi udział spadkowy będący podstawą do obliczenia zachowku. Następnym etapem jest ustalenie substratu zachowku ( art. 993 - 995 kc ) będącego czystą wartością spadku, różnicą pomiędzy stanem czynnym spadku, czyli wartością wszystkich praw należących do niego, według stanu z chwili otwarcia spadku i cen z chwili orzekania, a stanem biernym, czyli sumą długów spadkowych, z pominięciem wynikających z zapisów i poleceń.

Odnosząc się do problemu ustalenie daty wymagalności roszczenia z tytułu zachowku wskazać należy, że w judykaturze pojawiły się dwa zasadnicze poglądy w tej kwestii: jeden, że do określenia terminu spełnienia świadczenia z tytułu należnego uprawnionemu zachowku stosuje się art. 455 kc, a zatem że ustalenie terminu spełnienia świadczenia następuje więc w wyniku wezwania dłużnika ( spadkobiercy ) do zapłaty oraz drugi, że ustalenie terminu wymagalności roszczenia z tytułu zachowku powinno nastąpić według daty orzekania i zasądzanie od tej daty odsetek za opóźnienie. Niewątpliwie, pierwsza z określonych reguł nie uwzględnia dwóch istotnych okoliczności. Po pierwsze, zwykle ustalenia wymaga - przy zastosowaniu dość skomplikowanych kryteriów - sama wysokość zachowku, a wierzyciel nie ma kompetencji do ustalenia tej wysokości w drodze jednostronnego oświadczenia woli ( wezwania do zapłaty ). Po drugie, sama wysokość roszczenia może być pomiędzy stronami sporna, na przykład istnieje spór co do składu lub wartości spadku, zasadności wydziedziczenia, czy też zobowiązany spadkobierca stawia zarzut nadużycia prawa podmiotowego przez osobę dochodzącą zachowku, tj. zarzut z art. 5 kc. Tym, niemniej, zdaniem Sądu, pierwszy z tych poglądów może mieć zastosowanie w niniejszej sprawie. Sąd podziela pogląd, że opóźnienie może powstać przed datą wydania wyroku, jeżeli zobowiązany znał już wszystkie obiektywnie istniejące okoliczności pozwalające mu racjonalnie ocenić zasadność i wysokość roszczenia z tytułu zachowku. Podnoszone przez pozwaną M. C. (2) zarzuty dotyczące zasadności roszczenia w kontekście wydziedziczenia zostaną omówione w dalszej części uzasadnienia; tu podkreślić jedynie należy, że te zarzuty powinny mieć racjonalne i obiektywne uzasadnienie. Sąd podziela pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 2013 r. w sprawie II CSK 403/12, zgodnie z którym termin, od którego zobowiązany z tytułu zachowku popadł w stan opóźnienia - warunkujący zasądzenie odsetek ustawowych - należy ustalić indywidualnie z uwzględnieniem okoliczności danej sprawy. O stanie opóźnienia można mówić wówczas, gdy zobowiązany znał już wszystkie obiektywnie istniejące okoliczności pozwalające mu racjonalnie ocenić zasadność i wysokość zgłoszonego roszczenia z tytułu zachowku. Może to nastąpić także w dacie poprzedzającej chwilę wyrokowania. Należy mieć bowiem na uwadze, że roszczenie o zachowek jest od początku długiem pieniężnym. Przepisy nie określają terminu wymagalności roszczenia z tytułu zachowku, wobec czego powinno ono zostać spełnione przez zobowiązanego, zgodnie z art. 455 kc, niezwłocznie po wezwaniu przez uprawnionego do zachowku. Ustalenie jego wysokości w postępowaniu na podstawie cen obowiązujących w chwili wyrokowania nie przesądza o tym, że w każdym przypadku, od tej daty dopiero będą dopiero przysługiwały odsetki na rzecz uprawnionego. W związku ze stabilizacją stosunków ekonomicznych, odsetki ustawowe pełnią w mniejszym niż dawniej - w okresie transformacji i niestabilności cen - funkcję waloryzacyjną, a w większym stopniu funkcję swego rodzaju zryczałtowanego wynagrodzenia za korzystanie przez dłużnika ze środków pieniężnych należnych wierzycielowi oraz funkcję motywującą dłużnika do spełnienia świadczenia pieniężnego. O stanie opóźnienia można mówić wówczas, gdy zobowiązany znał już wszystkie obiektywnie istniejące okoliczności pozwalające mu racjonalnie ocenić zasadność i wysokość zgłoszonego roszczenia z tytułu zachowku. W wyroku z dnia 6 marca 2014 r. w sprawie V CSK 209/13 Sąd Najwyższy podkreślił, że w zobowiązaniu łączącym uprawnionego do zachowku i spadkobiorcę należy dostrzec elementy zobowiązania bezterminowego. Oznacza to, że określenie terminu spełnienia świadczenia pieniężnego w tym zobowiązaniu następuje w wyniku wezwania dłużnika ( spadkobiercy ) do zapłaty ( art. 455 kc ), a nie dopiero od dnia wyrokowania w przedmiocie uprawnienia do zachowku. Wskazać należy, że w niniejszej sprawie powodowie już w wezwaniu do zapłaty trafnie sprecyzowali wysokość sumy pieniężnej, która miała odpowiadać – u=ich zdaniem - wysokości należnego zachowku. Obowiązek spadkobiercy zapłaty sumy pieniężnej odpowiadającej wysokości zachowku powstaje wobec uprawnionego już z chwilą otwarcia spadku i spadkobierca powinien liczyć się ze skierowaniem wobec niego odpowiedniego roszczenia pieniężnego. Orzeczenie o zachowku ma charakter deklaratoryjny i stanowi tylko potwierdzenie przysługującego uprawnienia do uzyskania sumy pieniężnej w wysokości określonej ex lege.

W toku procesu pozwana M. C. (2) podniosła zarzut wydziedziczenia powodów M. C. (1) i Ł. C. sformułowany w testamencie notarialnym A. C. (1). Jak wskazano powyżej, spadkodawca A. C. (1) w § 2 testamentu notarialnego rep. A nr 9171/2019 z dnia 2 września 2019 r. sporządzonym przed notariuszem A. P. prowadzącym Kancelarię Notarialną w C., oświadczył, że wydziedzicza synów M., Ł. i P., wskazując jako powód wydziedziczenia uporczywe nie wywiązywanie się z obowiązków rodzinnych wobec spadkodawcy ( art. 1008 pkt 3 kpc ), w tym brak kontaktu od 13 lat.

Zgodnie z art. 1008 kc spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku ( wydziedziczenie ), jeżeli uprawniony do zachowku:

1. wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;

2. dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;

3. uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Stosownie zaś do art. 1009 kc przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu.

Wydziedziczenie może nastąpić tylko w ważnie sporządzonym testamencie, nieważność testamentu w całości zawsze powoduje nieważność wydziedziczenia. Wydziedziczenie nie może być ograniczone warunkiem lub terminem, musi jednak wskazywać przyczynę wydziedziczenia. Spadkodawca formułując rozrządzenie o wydziedziczeniu nie musi posługiwać się przy tym terminologią ustawową, musi jednak wyraźnie wyjawić swój zamiar pozbawienia prawa do zachowku określonej osoby oraz wskazać przyczynę takiego rozrządzenia. Wskazanie jednakże w testamencie przyczyny wydziedziczenia nie zawsze przesądza o skuteczności wydziedziczenia. Dana przyczyna bowiem musi rzeczywiście istnieć, stąd też spadkobierca bezpodstawnie wydziedziczony może dochodzić zachowku powołując się na bezzasadność wydziedziczenia.

Artykuł 1008 kc ustala zamknięty katalog przyczyn wydziedziczenia. Przepis ten, jak wskazano powyżej, wymienia trzy przyczyny wydziedziczenia, z tym że w powołanym powyżej testamencie spadkodawca wskazał trzecią z przyczyn wydziedziczenia określoną w pkt 3 art. 1008 kc, która polega na uporczywym niedopełnianiu względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Zachowanie uprawnionego do zachowku odnosi się do osoby spadkodawcy i dotyczy niedopełniania obowiązków rodzinnych względem niego, np. niewykonywanie obowiązku alimentacyjnego, nieudzielanie opieki, brak pomocy w chorobie itp. Należy jednak podkreślić, że wskazane zachowanie musi nosić cechy uporczywości, czyli musi być długotrwałe czy wielokrotne. W pojęciu „zaniedbywanie wobec spadkodawcy obowiązków rodzinnych”, o którym mowa w art. 1008 pkt 3 kc, mieści się również takie zachowanie, które prowadzi do faktycznego zerwania kontaktów rodzinnych i ustania więzi uczuciowej, normalnej w stosunkach rodzinnych. Chodzi tu więc również o wszczynanie ciągłych awantur, kierowanie pod adresem spadkodawcy nieuzasadnionych i krzywdzących zarzutów, wyrzucenie go z domu, brak udziału w jego życiu choćby poprzez wizyty w jego miejscu zamieszkania czy okazywanie zainteresowania jego sprawami ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2002 r. w sprawie II CKN 1397/00 ).

W ocenie Sądu, przyczyna wydziedziczenia, którą wskazał w swym testamencie spadkodawca A. C. (1) w rzeczywistości nie istniała.

Jeżeli chodzi o podstawę wydziedziczenia wymienioną w pkt 3 artykułu 1008 kc, to niewątpliwie ma ona charakter ocenny. Zdaniem Sądu, w świetle ustalonego stanu faktycznego, uznać należy, że wskazana podstawa wydziedziczenia w rzeczywistości nie istniała. Podnoszone w testamencie przez spadkodawcę zarzuty dotyczące niedopełnienia wobec niego obowiązków rodzinnych nie znajdują potwierdzenia w przeprowadzonych w sprawie dowodach. Przeciwnie, Sąd ustalił, że powód M. C. (1) był w bardzo bliskich relacjach z ojcem, czynnie uczestniczył w procesie leczenia ojca, pozostawał z nim w stałym kontakcie. W kontakcie z ojcem pozostawał też powód Ł. C., choć niewątpliwie, kontakt ten był ograniczony z uwagi na jego stały pobyt za granicą. Brak jest jakichkolwiek dowodów, że którykolwiek z powodów zachował się niewłaściwie w stosunku do ojca bądź odmówił mu pomocy. Podnoszone przez pozwaną okoliczności dotyczą wzajemnych relacji pomiędzy powodami i ich matką a matką pozwanej, które z całą pewnością nie były właściwe, jednakże okoliczność ta nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Spadkodawca pomimo stanowiska żony B. C. (1) utrzymywał relacje z synami, starał się o nawiązanie więzi pomiędzy swoimi dziećmi z różnych związków.

W związku z powyższym Sąd orzekł jak w sentencji wyroku.

Orzekając o kosztach procesu, sąd miał na uwadze, że powództwo zostało oddalone jedynie co do żądania odsetek ustawowych za okres trzech dni, a zatem rozstrzygnięcie o kosztach zostało oparte o treść art. 100 zd. 2 kpc, zgodnie z którym sąd może włożyć na jedną ze stron obwiązek zwrotu wszystkich kosztów, jeżeli jej przeciwnik uległ tylko co do nieznacznej części swego żądania.

Sąd zasądził zatem od pozwanej na rzecz każdego z powodów po 3450,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym 2700,00 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Wysokość wynagrodzenia należnego pełnomocnikowi powodów sąd ustalił stosownie do przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych, przy uwzględnieniu wartości przedmiotu sporu, na kwotę 3600,00 zł, co do zasady. Jednocześnie Sąd obniżył należne pełnomocnikowi powodów wynagrodzenie w stosunku do każdego z powodów z kwoty 3600,00 zł do kwoty po 2700,00 zł, tj. o 25 %. Sąd miał na uwadze, że zgodnie z art. 109 § 2 kpc orzekając o wysokości przyznanych stronie kosztów procesu, sąd bierze pod uwagę celowość poniesionych kosztów oraz niezbędność ich poniesienia z uwagi na charakter sprawy. Przy ustalaniu wysokości kosztów poniesionych przez stronę reprezentowaną przez pełnomocnika będącego adwokatem, radcą prawnym lub rzecznikiem patentowym, sąd bierze pod uwagę niezbędny nakład pracy pełnomocnika oraz czynności podjęte przez niego w sprawie, w tym czynności podjęte w celu polubownego rozwiązania sporu, również przed wniesieniem pozwu, a także charakter sprawy i wkład pełnomocnika w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia. Podejmując więc decyzję w kwestii wysokości kosztów procesu należnych stronie reprezentowanej przez profesjonalnego pełnomocnika, sąd może nie tylko ingerować w spis kosztów, lecz także w wysokość wynagrodzenia należnego pełnomocnikowi z wyboru oraz ustanowionemu z urzędu. Sąd podziela pogląd wyrażony w uchwałach Sądu Najwyższego z dnia 8 października 2015 r. w sprawie III CZP 58/15 oraz z dnia 10 lipca 2015 r. w sprawie III CZP 29/15 oraz argumenty przytoczone w ich uzasadnieniach, zgodnie z którymi, współuczestnikom formalnym ( art. 72 § 1 pkt 2 kpc ), reprezentowanym przez jednego pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym, należy się zwrot kosztów procesu, obejmujących jego wynagrodzenie ustalone odrębnie w stosunku do każdego współuczestnika. Sąd powinien jednak obniżyć to wynagrodzenie, jeżeli przemawia za tym nakład pracy pełnomocnika, podjęte przez niego czynności oraz charakter sprawy ( art. 109 § 2 kpc ). Sąd miał na uwadze, że podejmowane przez pełnomocnika powodów czynności były tożsame w stosunku do każdego z nich.

Jednocześnie, mając na uwadze te same reguły, przy uwzględnieniu przepisów rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 maja 2024 r. w sprawie ponoszenia przez skarb państwa albo jednostki samorządu terytorialnego kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu, sąd przyznał pełnomocnikowi z urzędu pozwanej M. C. (2) w wysokości łącznej 5400,00 zł, po obniżeniu go na wskazanych powyżej zasadach ( 2700,00 x 2 ), koszty procesu w tym zakresie przejmując na rachunek Skarbu Państwa.