Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego w Ciechanowie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 czerwca 2018 r.

Sąd Rejonowy w Ciechanowie I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący SSR Lidia Kopczyńska

Protokolant Milena Kołpak

po rozpoznaniu w dniu 30 maja 2018 r. w Ciechanowie

na rozprawie

sprawy z powództwa J. Ł. (1), R. Ł.

przeciwko J. Ł. (2)

o zamianę świadczeń dożywotnich na rentę

orzeka

I.  świadczenia dożywotnie zapisane w §3 pkt b, c i § 11 umowy dożywocia, sporządzonej w formie aktu notarialnego Repertorium A nr (...), w dniu 31 marca 1999 r., przed notariuszem R. N., na rzecz J. Ł. (1) i R. Ł. polegające na: dostarczania im wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnienia im odpowiedniej pomocy i pielęgnowanie w chorobie (w razie potrzeby dowiezienie do lekarza), sprawienia im własnym kosztem pogrzebu odpowiadającemu zwyczajom miejscowym oraz dostarczania 1,5 tony węgla rocznie, drewna na opał według ich potrzeb, 20 jajek tygodniowo, 100 kg mięsa wieprzowego rocznie, zezwolenia na hodowanie 1 krowy tzw. „żelaznej” zamienia na: dożywotnią rentę płatną miesięcznie przez pozwanego J. Ł. (2) na rzecz powodów J. Ł. (1), R. Ł. solidarnie w kwotach po 2204 zł (dwa tysiące dwieście cztery złote) z góry, począwszy od chwili uprawomocnienia się orzeczenia, do dnia 10 (dziesiątego) każdego kolejnego miesiąca wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w przypadku uchybienia terminowi płatności którejkolwiek z wpłat,

II.  tytułem odszkodowania zasądza od pozwanego J. Ł. (2) na rzecz powodów J. Ł. (1), R. Ł. solidarnie kwotę 46284 zł (czterdzieści sześć tysięcy dwieście osiemdziesiąt cztery złote) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wydania wyroku do dnia zapłaty;

III.  odnośnie żądania zasądzenia kwoty powyżej 75 000 zł (siedemdziesiąt pięć tysięcy złotych) umarza postępowanie w sprawie;

IV.  w pozostałym zakresie powództwo oddala;

V.  przyznaje od Skarbu Państwa (Sądu Rejonowego w Ciechanowie) na rzecz adwokata W. P. kwotę 7200 zł (siedem tysięcy dwieście złotych) plus podatek VAT tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu powodom J. Ł. (1) i R. Ł.;

VI.  odstępuje od obciążenia powodów J. Ł. (1), R. Ł. kosztami sądowymi od uiszczenia których dotychczas byli zwolnieni;

VII.  pozostałe koszty postępowania znosi między stronami.

Sygn. akt I C 961/16

UZASADNIENIE

Powodowie J. i R. małżonkowie Ł. pozwem złożonym w dniu 26 września 2016 r. wnosili o zamianę świadczeń dożywotnich zapisanych w §3 pkt b i c umowy dożywocia, sporządzonej w formie aktu notarialnego Repertorium A nr (...), w dniu 31 marca 1999 r., przed notariuszem R. N., dożywotnią rentę płatną miesięcznie przez pozwanego J. Ł. (2) na rzecz powodów J. Ł. (1), R. Ł. solidarnie w kwotach po 1500 zł miesięcznie na każdego z nich, począwszy od chwili wniesienia pozwu, do dnia 10 każdego kolejnego miesiąca wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w przypadku uchybienia terminowi płatności którejkolwiek z wpłat. Ponadto wnosili o zasądzenie na ich rzecz od pozwanego J. Ł. (2) kwoty 30000 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu z tytułu odszkodowania za niewykonywanie przez J. Ł. (2) świadczeń przez okres 10 miesięcy poprzedzające wniesienie pozwu.

Również powodowie wnosili o zamianę świadczeń wymówionych w §11 aktu notarialnego na rentę w kwotach po 3528 zł rocznie z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu w zamian za opał oraz po 4000 zł rocznie z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu w zamian za mleko.

W uzasadnieniu pozwu powodowie wskazali, że w §3 pkt b i c umowy dożywocia sporządzonej w formie aktu notarialnego Repertorium A nr (...), w dniu 31 marca 1999 r., przed notariuszem R. N., J. Ł. (2) zobowiązał się do świadczeń dożywotnich na rzecz J. Ł. (1) i R. Ł. polegających na: dostarczania im wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnienia odpowiedniej pomocy i pielęgnowanie w chorobie (w razie potrzeby dowiezienie do lekarza) oraz sprawienia własnym kosztem pogrzebu odpowiadającemu zwyczajom miejscowym. Ponadto w §11 aktu J. Ł. (2) zobowiązał się do dostarczania opału, 20 jajek tygodniowo, 100 kg mięsa wieprzowego rocznie i mleka od krowy żelaznej.

Ze świadczeń tych J. Ł. (2) nie wywiązuje się od dłuższego czasu, a od maja 2016 r. zaprzestał jakiejkolwiek pomocy. W tej sytuacji powodowie pragnąc korzystać z wymówionego prawa do zamieszkiwania na posesji, pozostałe świadczenia dożywotnie chcieli zamienić na rentę oraz wnosili o zasądzenie odszkodowania za wcześniejszy okres 10 miesięcy przed wytoczeniem powództwa, gdyż od tego czasu świadczenia nie były wydawane.

Do pozwu powodowie dołączyli wniosek o zwolnienie ich od kosztów sądowych i ustanowienie dla nich pełnomocnika z urzędu.

Postanowieniem z dnia 30 września 2016 r. referendarz sądowy w Sądzie Rejonowym w Ciechanowie zwolnił powodów R. Ł. i J. Ł. (1) od opłaty sądowej od pozwu i ustanowił dla nich adwokata z urzędu, którego miał wyznaczyć Dziekan Okręgowej Rady Adwokackiej w P. (postanowienie k. 44 akt).

Dziekan Okręgowej Rady Adwokackiej w P. wyznaczył pełnomocnika z urzędu w osobie adwokata W. P. (pismo k. 45 akt).

W trakcie procesu, pismem procesowym z dnia 12 marca 2018 r., powodowie rozszerzyli powództwo. Powodowie wnosili o zamianę świadczeń dożywotnich na renty w kwotach po 1102 zł dla każdego z nich oraz zasądzenia na ich rzecz solidarnie odszkodowania z tytułu dotychczas nie wydanych świadczeń w kwocie 55000 zł (pismo k. 269-270 akt).

Ostateczne żądanie powodowie sprecyzowali w piśmie procesowym z dnia 23 kwietnia 2018 r. Powodowie wnosili o zasądzenie rent po 1102 zł dla każdego z nich czyli łącznie dla nich obojga po 2204 zł miesięcznie licząc należność od dnia złożenia pozwu oraz odszkodowania w kwotach po 24275 zł dla każdego z nich czyli łącznie dla nich obojga 48550 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu. Roszczenie powyżej 75000 zł cofnęli ze zrzeczeniem się roszczenia.

Pełnomocnik powodów wnosił o zasądzenie nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu według norm przepisanych oświadczając, że koszty nie zostały uiszczone w całości ani w części (pismo k. 281-282 akt).

Pozwany J. Ł. (2) wnosił o oddalenie powództwa.

Pozwany nie kwestionował tego, że nieruchomość, której jest właścicielem, obciąża dożywocie na rzecz powodów. Jednakże powództwo jest niezasadne ponieważ powodowie sami nie chcą przyjmować świadczeń, które im zobowiązany oferuje. Tym samym nie ma podstaw do zamiany świadczeń dożywotnich na rentę.

Na podstawie zgromadzonego materiału dowodowego Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

J. i R. małżonkowie Ł. byli współwłaścicielami zabudowanego gospodarstwa rolnego położonego w C. gm. S. o powierzchni całkowitej 7,2219 ha. Umową dożywocia sporządzoną w formie aktu notarialnego w dniu 31 marca 1999 r. J. i R. małżonkowie Ł. przekazali gospodarstwo wraz z inwentarzem żywym synowi J. Ł. (2). W zamian za to, w §3 a umowy J. Ł. (2) zobowiązał się przyjąć powodów jako domowników, w §3 b umowy zobowiązał się do dostarczania im wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, a w §3 c zapewnienia odpowiedniej pomocy i pielęgnowanie w chorobie (w razie potrzeby dowiezienie do lekarza) oraz sprawienia własnym kosztem pogrzebu odpowiadającemu zwyczajom miejscowym. Ponadto w §11 aktu J. Ł. (2) zobowiązał się do dostarczania opału., 20 jajek tygodniowo, 100 kg mięsa wieprzowego rocznie i mleka od krowy żelaznej. (dowód: umowa k. 6-8 akt).

Początkowo po zawarciu umowy stosunki między stronami układały się dobrze, nawet wspólnie został wybudowany nowy budynek mieszkalny, w którym jedną izbę zajmują powodowie. Jednakże stopniowo stosunki ulegały pogorszeniu. Podczas instalowania w domu ogrzewania centralnego, powodowie odmówili podłączenia pokoju przez nich zajmowanego do tej instalacji. Aktualnie pokój ogrzewają piecykiem na węgiel i drewno. Powodowie nie przyjmują zaoferowanych przez powoda jajek oraz mięsa wieprzowego. Co najmniej od chwili wytoczenia powództwa pozwany J. Ł. (2) nie wydaje świadczeń dożywotnich zapisanych w §3b, c i § 11 aktu notarialnego (dowód: zeznania powodów k. 74-77 akt, zeznania J. Ł. (2) k. 96- 97 akt, świadka J. Ł. (3) k. 98 akt, S. Ż. k. 98-99 akt).

Dla obydwojga powodów roczna wartość dożywocia odpowiada kwotom: wyżywienie 7665 zł, dowóz do lekarza 600 zł, opał 1600 zł, energia elektryczna 600 zł, odzież 1152 zł, utrzymanie, lekarstwa 3600 zł miesięcznie, opieka i pielęgnacja 4680 zł miesięcznie oraz 20 jajek tygodniowo 624 zł, 100 kg mięsa wieprzowego rocznie 1000 zł, koszt krowy 4080 zł rocznie. Odnośnie kosztów pogrzebu, to należy je pomniejszyć o kwotę zasiłku pogrzebowego. Ponieważ powodowie są emerytami, to osoba zajmująca się pochówkiem otrzyma zasiłek pogrzebowego w kwocie po 4000 zł na jedną osobę. Tym samym realny koszt z tytułu pochówku 2 osób wynosi rocznie 840 zł. Łączna wartość roczna dożywocia wynosi 26441 zł rocznie, a po podzieleniu przez 12 miesięcy po 2204 zł miesięcznie dla dwojga uprawnionych (dowód: opinia biegłego A. S. 121-121-145 akt).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o akta spraw: dokumenty dołączone do akt, opinię biegłego sądowego A. S. 121-145, 192 akt, zeznania powodów k. 74-77 akt, , pozwanego J. Ł. (2) k. 95-97 akt, zeznania świadków: J. Ł. (3) k. 98, 287 akt, S. Ż. k. 98-99 akt, B. B. k. 99 akt, W. J. k. 99-100 akt, H. M. k. 100, 192 akt, Ł. M. k. 208-209, 247-248 akt, M. H. k. 209 akt, A. M. k. 247- 248 akt, W. Ł. k. 285-286 akt.

Sąd uwzględnił dołączone dokumenty, ich prawdziwość nie była kwestionowana przez strony i nie budzi wątpliwości. Przedłożone dokumenty rzeczywiście były sporządzone, a w ich treść nie ingerowano, nie były przerabiane.

Sąd uwzględnił opinię biegłego A. S.. Sporządzona dla potrzeb niniejszej sprawy opinia biegłego zasługiwała na walor wiarygodności, gdyż sporządzona została przez osobę dysponującą odpowiednią wiedzą, poprzedzona analizą dokumentów. Opinię sporządzono w sposób rzeczowy i merytorycznie poprawny. Podkreślenia wymaga fakt, iż żadna ze stron jej nie kwestionowała.

Sąd dał wiarę zeznaniom świadków i stron, były one ze sobą zgodne i wzajemnie się uzupełniały. Okolicznością bezsporną jest niewykonywanie dożywocia przez pozwanego od chwili wytoczenia niniejszego powództwa i istnienie głębokiego konfliktu pomiędzy stronami. Świadkowie wskazali konkretne czynności, w których pomagali powodom i podkreślali brak zainteresowania ze strony pozwanego. Faktu tego nie kwestionował również pozwany, chociaż podkreślał, ze konflikt jest wynikiem negatywnej postawy rodziców w stosunku do niego.

Sąd zważył, co następuje:

W niniejszej sprawie J. i R. małżonkowie Ł. zawarli w dniu 31 marca 1999 r., w formie aktu notarialnego, umowę dożywocia z J. Ł. (2). Zakres dożywocia określony w § 3 i § 11 aktu notarialnego nawiązuje do art. 908§ k.c.

Zgodnie z 908 §1 k.c., w braku odmiennej umowy, nabywca powinien przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym. Ustawowo określony zakres świadczeń wyraźnie wskazuje na dążenie do zapewnienia dożywotnikowi środków utrzymania, jak też przesądza o konieczności pozostawania stron w bezpośredniej ze sobą styczności i bliskich stosunkach osobistych.

Poza świadczeniami wynikającymi z istoty i funkcji dożywocia, a określonymi w art 908 §1 k.c., nabywca nieruchomości może w umowie o dożywocie zobowiązać się do ustanowienia na rzecz zbywcy użytkowania, którego wykonywanie jest ograniczone do części nieruchomości, służebności mieszkania lub innej służebności osobistej, albo do spełniania powtarzających się świadczeń w pieniądzach lub w rzeczach oznaczonych co do gatunku. Świadczenia ustalone w umowie należą do treści prawa dożywocia. - art 908 §2 k.c.

Zgodnie z art. 913. § 1 k.c. jeżeli z jakichkolwiek powodów wytworzą się między dożywotnikiem a zobowiązanym takie stosunki, że nie można wymagać od stron, żeby pozostawały nadal w bezpośredniej ze sobą styczności, sąd na żądanie jednej z nich zamieni wszystkie lub niektóre uprawnienia objęte treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę odpowiadającą wartości tych uprawnień.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 października 1969 r., III CRN 390/69, LEX nr 6601) wskazał, że przesłanką wystąpienia z żądaniem zamiany dożywocia na dożywotnią rentę jest wytworzenie się między dożywotnikiem a zobowiązanym takich stosunków, że nie można wymagać od stron, żeby pozostawały nadal w bezpośredniej ze sobą styczności. Przy zamianie uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę odpowiadającą wartości tych uprawnień nie mają istotnego znaczenia przyczyny wytworzenia się złych stosunków między stronami, a tylko istnienie takich stosunków, w których nie można wymagać od stron, ażeby pozostawały nadal w bezpośredniej styczności. Powody wytworzenia się złych stosunków mogą być jakiekolwiek, co wyraźnie formułuje art. 913 § 1 k.c.

W niniejszej sprawie stosunki pomiędzy powodami a pozwanym są złe od kilku lat, a bezspornym jest, że od chwili wytoczenia powództwa pozwany nie świadczy dożywocia w zakresie objętym pozwem.

Pozwany J. Ł. (2) nie utrzymuje kontaktów z J. i R. małżonkami Ł.. Powodowie są osobami schorowanymi wymagającymi pomocy w czynnościach życia codziennego: zrobienia zakupów, przygotowania posiłków, zawiezienia do lekarza. Pomoc tę świadczą na rzecz powodów sąsiedzi i znajomi, a nie J. Ł. (2), którzy na mocy umowy dożywocia powinien się zaopiekować rodzicami. Jak strony zgodnie przyznały i jak wynika to z zeznań świadków konflikt jest tak duży, że nie można spodziewać się aby pozwany wypełniał świadczenia dożywotnie w naturze. W tej sytuacji Sąd uznał za zasadne żądanie powodów zamiany dożywocia określonego w §3 b, c i § 11 umowy na rentę, chociaż nie w wysokości o zasądzenie jakiej powodowie występowali.

Wysokość renty powinna odpowiadać wartości tych uprawnień określonych zgodnie z treścią umowy dożywocia. Należy przy tym podkreślić, że renta ta ma "charakter ekwiwalentu, a nie charakter alimentacyjny i powinna być z tego względu obliczona według uprawnień wynikających z umowy dożywocia, a nie według potrzeb dożywotnika" (uchwała Sądu Najwyższego z 6 lutego 1969 r., III CZP 130/68, OSNC 1969, nr 11, poz. 192). Przy ustaleniu wartości prawa dożywocia należy też uwzględnić przypuszczalny czas trwania tego prawa, w tym zakresie można pomocniczo korzystać z zasad przewidzianych w innych uregulowaniach (uchwała Sądu Najwyższego z 19 grudnia 1978 r., III CZP 80/78, OSNC 1979, nr 9, poz. 162).

W §3 b umowy J. Ł. (2) zobowiązał się dostarczania powodom wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, a w §3 c zapewnienia odpowiedniej pomocy i pielęgnowanie w chorobie (w razie potrzeby dowiezienie do lekarza) oraz sprawienia własnym kosztem pogrzebu odpowiadającemu zwyczajom miejscowym. Ponadto w §11 aktu J. Ł. (2) zobowiązał się do dostarczania opału, 20 jajek tygodniowo, 100 kg mięsa wieprzowego rocznie i utrzymania krowy żelaznej.

Wartość tak określonego dożywocia wynosi: wyżywienie 7665 zł, dowóz do lekarza 600 zł, opał 1600 zł, energia elektryczna 600 zł, odzież 1152 zł, utrzymanie, lekarstwa 3600 zł miesięcznie, opieka i pielęgnacja 4680 zł miesięcznie oraz 20 jajek tygodniowo 624 zł, 100 kg mięsa wieprzowego rocznie 1000 zł, koszt krowy 4080 zł rocznie. Odnośnie kosztów pogrzebu, to należy je pomniejszyć o kwotę zasiłku pogrzebowego. Ponieważ powodowie są emerytami, to osoba zajmująca się pochówkiem - zgodnie z art 35 ust 1 pkt 2 i art. 80 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu rolników (Dz.U.2008.50.291 j.t.) zgodnie z którym zasiłek pogrzebowy przysługuje osobie, która poniosła koszty pogrzebu po śmierci uprawnionego do emerytury lub renty z ubezpieczenia - otrzyma zasiłek pogrzebowego w kwocie po 4000 zł na jedną osobę. Tym samym realny koszt z tytułu pochówku 2 osób wynosi rocznie 840 zł rocznie. Łączna wartość roczna dożywocia wynosi 26441 zł rocznie, a po podzieleniu przez 12 miesięcy po 2204 zł miesięcznie dla dwojga uprawnionych.

Odnośnie żądania zamiany dożywocia w zakresie sprawienia dożywotnikowi własnym kosztem pogrzebu odpowiadającego zwyczajom miejscowym, Sąd uznał roszczenie do kwoty 2560 zł.

Wyrok sądu dokonujący zamiany wszystkich lub niektórych tylko świadczeń z umowy dożywocia na rentę ma charakter konstytutywny. Nie powoduje jednak wygaśnięcia umowy dożywocia, lecz jedynie zmianę jego treści w granicach wydanego orzeczenia. Stąd też do tak ustalonego świadczenia nadal będą miały zastosowanie przepisy o dożywociu, w szczególności art. 910-912 k.c. (Z. Radwański (w:) System prawa prywatnego, t. 8, s. 625).

Mając powyższe rozważania na uwadze Sąd zasądził świadczenie od zobowiązanego J. Ł. (2) na rzecz powodów J. i R. małżonków Ł. solidarnie w zamian za świadczenia dożywotnie rentę w kwotach po 2204 zł miesięcznie płatną do 10 każdego kolejnego miesiąca z góry.

Zgodnie z art. 911 k.c. prawo dożywocia ustanowione na rzecz kilku osób ulega w razie śmierci jednej z tych osób odpowiedniemu zmniejszeniu.

Zwrot "odpowiedniemu zmniejszeniu" jest zwrotem niedookreślonym, stąd też ustalenie proporcji zmniejszenia wymaga indywidualnego rozstrzygnięcia. W żadnym przypadku nie da się przeprowadzić mechanicznej, proporcjonalnej redukcji wszystkich świadczeń spełnianych dotychczas na rzecz dożywotników. Bez wątpienia podstawowym kryterium powinny być potrzeby dożywotnika pozostałego przy życiu oraz charakter konkretnych świadczeń, nie wszystkie bowiem świadczenia mogą podlegać zmniejszeniu, na przykład jeżeli dwoje dożywotników miało ustalone prawo do zajmowania jednego pomieszczenia, to z reguły niemożliwe będzie odpowiednie zmniejszenie tego świadczenia. (J. Jezioro (w:) E. Gniewek, Komentarz , 2008, s. 1358),

Mając na uwadze treść art. 911 k.c. Sąd dokonując zamiany dożywocia na rentę zasądził świadczenie solidarnie na rzecz uprawnionych J. i R. małżonków Ł..

Jeśli chodzi o początek daty płatności odsetek od zasądzonej kwoty, to stosownie do treści art. 481 § 1 k.c. wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia, które jest wymagalne. Ponieważ orzeczenie ma charakter konstytutywny, to Sąd ustalił płatność odsetek od chwili uprawomocnienia się orzeczenia.

Od chwili wytoczenia powództwa o wydanie świadczeń pozwany J. Ł. (2) powinien sobie zdawać sprawę z konieczności wydawania świadczeń dożywotnich lub wypłaty stosownych świadczeń w zamian za świadczenia dożywotnie. Od chwili wytoczenia powództwa o zamianę świadczenia dożywotniego na rentę, tj. od 1 października 2016 r. do 30 czerwca 2018 r. pozwany powinien wypłacić powodom rentę w łącznej kwocie 46284 zł (21 miesięcy x 2204 zł miesięcznie). Ponieważ pozwany w tym okresie ani nie wydawał świadczeń dożywotnich ani nie płacił renty, to Sąd zasądził tytułem odszkodowania solidarnie na rzecz powodów kwotę 46284 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wyrokowania, ze względu na konstytutywny charakter wyroku.

W pozostałym zakresie Sąd oddalił powództwo, a odnośnie należności powyżej 75000 zł, na podstawie art. 355 k.p.c. w zw. z art. 203 k.p.c. Sad umorzył postępowanie.

O kosztach Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. znosząc je między stronami wobec częściowego uwzględnienia żądań.

Na gruncie art. 122 § 1 k.p.c. adwokat ustanowiony z urzędu ma prawo – z wyłączeniem strony – ściągnąć sumę należną mu tytułem wynagrodzenia i zwrotu wydatków z kosztów zasądzonych na rzecz tej strony od przeciwnika. Przepis stanowi wyłom od zasady wyrażonej w art. 29 ust. 1 prawa o adwokaturze, zgodnie z którym regułą jest obciążenie kosztami nieopłaconej pomocy prawnej Skarbu Państwa. „Obowiązek pokrycia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej nie jest więc obowiązkiem mieszczącym się w formule obowiązku zwrotu kosztów między stronami, lecz ma charakter publicznoprawny i subsydiarny, gdyż powstaje dopiero wówczas, gdy egzekucja kosztów zasądzonych od przeciwnika procesowego strony korzystającej z pomocy prawnej udzielonej z urzędu okazała się bezskuteczna (…) albo, gdy kosztami procesu została obciążona strona korzystająca z pomocy prawnej z urzędu, czy też jeżeli koszty procesu zostały stosunkowo rozdzielone lub wzajemnie zniesione, a opłaty z tytułu udzielonej pomocy prawnej nie zostały zapłacone w całości lub w części" (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2012 r., III CZP 2/12, OSNC 2012, nr 10, poz. 115). W praktyce sądowej stosowanie art. 122 § 1 k.p.c. nie zawsze ma miejsce, czego powodów można upatrywać w niespójności tego przepisu z regulacją ogólną art. 29 ust. 1 prawa o adwokaturze. Jakkolwiek można przyjmować zgodnie z regułą lex specialis, że wobec szczególnego charakteru regulacji art. 122 § 1 k.p.c. w każdym przypadku wygrania procesu przez stronę zastępowaną przez adwokata z urzędu sąd powinien przyznawać zwrot kosztów adwokata z urzędu od przegrywającego proces przeciwnika, w praktyce orzeczniczej spotyka się niejednokrotnie rozwiązania odmienne.

W szczególności w przypadku częściowego wygrania i przegrania procesu przez każdą ze stron, w którym to wypadku zgodnie z normą art. 100 k.p.c. sąd stosunkowo rozdzielałby koszty procesu między stronami, wątpliwym jest uwzględnianie kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu w ramach zwracanych od przeciwnika kosztów procesu. Nie budzi bowiem wątpliwości, że adwokatowi z urzędu sumarycznie przysługuje za pomoc udzieloną stronie z urzędu wynagrodzenie odpowiadające co najmniej stawce minimalnej powiększonej o należną stawkę podatku od towarów i usług (§ 2 ust. 3 rozporządzenia). Zasądzając zatem od przeciwnika na rzecz strony reprezentowanej przez adwokata z urzędu kwotę odpowiadającą jedynie części należnego adwokatowi wynagrodzenia, sąd miałby obowiązek uzupełniającego przyznania adwokatowi pozostałej części wynagrodzenia z sum budżetowych Skarbu Państwa, stosownie do art. 29 ust. 1 prawa o adwokaturze. Rozwiązanie takie, teoretycznie możliwe i zgodne z literą przepisów prawa (np. postanowienie SO w Bydgoszczy z dnia 9 września 2013 r., X Cz 196/13, niepubl.), prowadzi jednak do problematycznej z praktycznego punktu widzenia kwestii rozliczeniowej. Dlatego Sąd przyznał pełnomocnikowi powodów wynagrodzenie od Skarbu Państwa zgodnie z §6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu. (Dz. U. z 2002 r. Nr 163, poz. 1348 z póź. zm.).

W pozostałym zakresie Sąd zniósł koszty postępowania pomiędzy stronami na podstawie art. 100 k.p.c. oraz odstąpił od obciążania zwrotu wydatków budżetowych na podstawie art. 113 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, mając na względzie przekonanie stron o słuszności swoich racji oraz ich trudną sytuację majątkową.

Z tych względów Sąd orzekł jak w wyroku.

(...)