Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego w Ciechanowie

POSTANOWIENIE

Dnia 28 listopada 2024 r.

Sąd Rejonowy w Ciechanowie I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Lidia Grzelak

Protokolant sądowy Andżelika Raczkowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 26 listopada 2024 r. w C.

sprawy z wniosku J. K.

o stwierdzenie nabycia spadku po R. K. (1)

I stwierdza, że spadek po R. K. (1) s. A. i J. z d. S., PESEL (...), zmarłym w dniu 26 lutego 2014 r. w C., ostatnio stale zamieszkałym w N. gmina G., na podstawie ustawy nabyli wprost żona I. K. z d. D. (córka J. i P. ur. (...) w N.) w ¼ ( jednej czwartej ) części oraz dzieci J. K. (syn R. i I. J. ur. (...) w C.), R. L. (córka R. i I. J. ur. (...) w C.), P. K. (syn R. i I. J. ur.(...) w P.), A. K. (syn R. i I. J. ur. (...) w C.) i R. K. (2) (syn R. i I. J. ur. (...) w C.) po 3/20 ( trzy dwudzieste ) części;

II pozostawia wnioskodawcę i uczestników postępowania przy poniesionych kosztach postępowania związanych z ich udziałem w sprawie.

sędzia Lidia Grzelak

Sygn. akt I Ns 200/24

UZASADNIENIE

Wnioskodawca J. K. złożył wniosek do Sądu Rejonowego w Ciechanowie o stwierdzenie, że spadek po R. K. (1) zmarłym dnia 26 lutego 2014 r. w C. na podstawie ustawy nabyła żona I. K. w ¼ części oraz zstępni J. K., R. L., P. K., A. K. i R. K. (2) po 3/20 części. W związku z przedstawieniem w toku postępowania testamentu holograficznego z dnia 10 września 2013 r. wnioskodawca pozostawił podstawę dziedziczenia do uznania sądu.

Uczestniczka postępowania I. K. wnosiła o stwierdzenie, że nabyła spadek po R. K. (1) na podstawie wskazanego powyżej testamentu.

Uczestnicy postępowania A. K. i R. L. przyłączyli się do wniosku uczestniczki postępowania I. K..

Uczestnicy postępowania P. K. i R. K. (2) nie zajęli stanowiska w sprawie.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

R. K. (1) zmarł dnia 26 lutego 2014 w C.. Ostatnio stale zamieszkiwał w N. gmina G.. W chwili śmierci pozostawał w związku małżeńskim z I. K. z d. D.. R. K. (1) miał pięcioro dzieci: córkę R. L. oraz czterech synów: J. K., P. K., A. K. i R. K. (2). Nie miał innych dzieci, w tym pozamałżeńskich, przysposobionych lub zmarłych przed jego śmiercią ( bezsporne ).

Nikt nie zrzekł się dziedziczenia po R. K. (1), nie odrzucił spadku, ani nie został uznany za niegodnego dziedziczenia ( bezsporne ).

W dniu 10 września 2013 r. R. K. (1) sporządził testament własnoręczny, w którym do dziedziczenia powołał żonę I. K., precyzując, że zapisuje jej ziemię orną w czterech działkach. Testament został otwarty i ogłoszony w dniu 19 października 2024 r. w Sądzie Rejonowym w Ciechanowie w sprawie I Ns 200/24 ( testament holograficzny k. 58, protokół z otwarcia i ogłoszenia testamentu k. 59 ).

R. K. (1) i I. K. byli właścicielami gospodarstwa rolnego położonego w N. gmina G. na zasadach małżeńskiej wspólności ustawowej. W skład gospodarstwa rolnego wchodziły trzy nieruchomości, dla których Sąd Rejonowy w Ciechanowie VI Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgi wieczyste:

- KW (...), nieruchomość stanowi działkę nr (...) o powierzchni 0,1836 ha;

- KW (...), nieruchomość składa się z czterech działek nr (...) o łącznej powierzchni 3,54236 ha;

- KW (...), nieruchomość stanowi działkę nr (...) o powierzchni 1,8917 ha ( działka siedliskowa – budynki gospodarcze ) ( odpisy z ksiąg wieczystych k. 45 – 55, oświadczenie uczestników postępowania k. 61 ).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie zebranych w sprawie dokumentów, w tym aktów stanu cywilnego w zakresie ustalenia pokrewieństwa stron ze spadkodawcą, testamentu oraz protokołu jego otwarcia i ogłoszenia, jak również zapewnienia spadkowe i zeznań złożonych przez uczestników postępowania I. K. ( k. 60 – 61 ), A. K. ( k. 61 ) oraz R. L. ( k. 61 ).

Powyższe dowody są w pełni wiarygodne. Podkreślić należy, że żadna ze stron nie kwestionowała ważności testamentu R. K. (1) sporządzonego w formie testamentu holograficznego. Problem w niniejszej sprawie dotyczy kwestii wykładni tego testamentu.

Sąd zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 926 kodeksu cywilnego powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. ( § 1 ). Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób które powołał nie chce lub nie może być spadkobiercą ( § 2 ).

Orzekając w zakresie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku po R. K. (1) Sąd miał nadto na uwadze, że rozporządzić majątkiem na wypadek śmierci można jedynie przez testament ( art. 941 kc ).

Testament własnoręczny ( holograficzny ) to najprostsza forma testamentu ( art. 949 § 1 kc ). Wymagania ustawowe ograniczone są do: własnoręcznego spisania treści testamentu, podpisania sporządzonego pisma i – w zasadzie - opatrzenie go datą. Wymaganie spisania testamentu w całości przez testatora pismem ręcznym ma charakter ad solemnitatem, podobnie jak inne wymagania formalne testamentu. Konieczność własnoręcznego spisania całego testamentu ma na celu umożliwienie testatorowi swobodnego rozporządzenia swym majątkiem na wypadek śmierci oraz zapewnienie autentyczności testamentu.

Własnoręczność sporządzenia testamentu oraz jego podpisania przez spadkodawcę R. K. (1) nie była sporna pomiędzy stronami postępowania. Strony były zgodne co do faktu sporządzenia testamentu własnoręcznego przez spadkodawcę w dniu 10 września 2013 r.

Kwestią problematyczną pomiędzy stronami była skuteczność tego testamentu w zakresie powołania spadkobiercy jakim jest żona spadkodawcy I. K..

Sąd orzekający w niniejszej sprawie ustalił, że testament własnoręczny z dnia 10 września 2013 r. sporządzony przez spadkodawcę R. K. (1) nie wywołuje skutków prawnych.

Jak wskazano powyżej, brak jest podstaw do dokonania ustalenia nieważności testamentu R. K. (1) z dnia 10 września 2013 r.

Jak wskazano powyżej, zasadnicza treść testamentu R. K. (1) polega na tym, że spadkodawca do dziedziczenia powołał swoją żonę I. K. precyzując w testamencie, że jest to majątek trwały w postaci ziemi ornej ( cztery działki ). Uczestniczka postępowania I. K. wskazała natomiast, że spadkodawca, w jej ocenie zapisał jej działkę o powierzchni 1,89 ha tj. jedną działkę zabudowaną, na której znajdują się zabudowania wyłącznie gospodarcze.

Jak wskazano powyżej, gospodarstwo rolne położne w N. gmina G. wchodziło w skład majątku wspólnego małż. K.. Składał się z sześciu działek geodezyjnych, wchodzących w skład trzech nieruchomości, co wynika wprost z przedłożonych odpisów z ksiąg wieczystych. Działki mają charakter rolny; zabudowania gospodarcze znajdują się wyłącznie na działce nr (...). W tym kontekście brak jest możliwości ustalenia jaka była w istocie wola spadkodawcy: czy zapisy testamentu dotyczyły powołania do spadku w zakresie tej nieruchomości, w skład której wchodzą cztery działki czy też jakiś innych, skoro wszystkie stanowią ziemię orną. Uczestniczka postępowania I. K. wskazywała, że mąż miał zapisać jej działkę oznaczoną nr (...), co w żaden sposób nie odnosi się do kwestii ilości działek wskazanych w testamencie. Nie złożyła również żadnych wniosków dowodowych mogących mieć wpływ na kwestię wykładni testamentu z dnia 10 września 2013 r. Wskazane okoliczności nie pozwalają zatem, zdaniem Sądu, na ocenę czy spadkodawca R. K. (1) powołał do spadku swoją zonę w istocie w całości czy też uczynił ją jedynie zapisobiorcą. Zgodnie bowiem z art. 961 kc, jeżeli spadkodawca przeznaczył oznaczonej osobie w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe, które wyczerpują prawie cały spadek, osobę tę poczytuje się w razie wątpliwości nie za zapisobiercę, lecz za spadkobiercę powołanego do całego spadku. Jeżeli takie rozrządzenie testamentowe zostało dokonane na rzecz kilku osób, osoby te poczytuje się w razie wątpliwości za powołane do całego spadku w częściach ułamkowych odpowiadających stosunkowi wartości przeznaczonych im przedmiotów. Dla oceny tego faktu należałoby w pierwszej kolejności ustalić, które konkretnie działki zapisał spadkodawca w testamencie, a następnie, dokonując wartościowego porównania tych działek i całego spadku ocenić, czy wskazane w testamencie działki wyczerpują prawie cały spadek.

Niewątpliwie, reguły interpretacyjne w zakresie wykładni testamentu nakazują, tak tłumaczyć testament, ażeby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy. Jeżeli testament może być tłumaczony rozmaicie, należy przyjąć taką wykładnię, która pozwala utrzymać rozrządzenia spadkodawcy w mocy i nadać im rozsądną treść ( art. 948 § 1 i 2 kc ). Kwestia wykładni testamentu była przedmiotem licznych orzeczeń Sądu Najwyższego. W postanowieniu z dnia 17 listopada 2023 r. wydanym w sprawie II CSKP 906/22 Sąd Najwyższy podkreślił, że wykładając testament należy stosować wykładnię subiektywno - indywidualną, która decydujące znaczenie przypisuje sposobowi rozumienia oświadczenia woli przez samego testatora. Trudności z wykładnią testamentu w żadnym wypadku nie stanowią podstawy do stwierdzenia jego nieważności ( art. 945 § 1 kc ). Sąd dokonując wykładni testamentu powinien uwzględnić zarówno treść dokonanych rozporządzeń, jak i okoliczności zewnętrzne w stosunku do testamentu, o ile mogą być pomocne do ustalenia rzeczywistej woli spadkodawcy wyrażonej w testamencie, w tym właściwości samego spadkodawcy z uwzględnieniem jego świadomości prawnej, jego motywy, zachowanie, wypowiedzi co do testamentu. Tak przeprowadzona wykładnia nie może jednak prowadzić do niedopuszczalnego uzupełnienia testamentu o treści, których on nie zawiera ewentualnie wprowadzenia zmian lub modyfikacji rozporządzenia ostatniej woli. Zakres wykładni podlega ograniczeniu jej przedmiotem, którym jest oświadczenie woli spadkodawcy zawarte w testamencie, a nie jego zamysłów w nim nie zmaterializowanych. Zakres wykładni testamentu ogranicza się do oświadczenia woli spadkodawcy zawartego w testamencie, a nie jego zamysłów w nim nie zmaterializowanych. Pogląd ten stanowi kontynuację linii orzeczniczej Sądu Najwyższego, który wskazywał wielokrotnie, że w sytuacji gdy sformułowania testamentu są nieprecyzyjne, konieczna jest jego interpretacja w sposób prowadzący do jak najpełniejszego ustalenia i urzeczywistnienia woli zmarłego ( interpretatio in favorem testamenti ). Celowi temu służyć mogą wszelkie - pozostające w związku z treścią testamentu okoliczności - które pozwolą na usunięcie niejasności zawartych w treści testamentu, o ile nie prowadzą one do uzupełnienia lub modyfikacji woli testatora. Przedmiotem wykładni testamentu może być tylko tłumaczenie (wyjaśnienie) treści istniejącego tekstu testamentu, natomiast co do tego, czego tekst testamentu w ogóle nie zawiera, wykładnia testamentu nie wchodzi w rachubę, nie istnieje bowiem przedmiot wykładni ( postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 października 2021 r. w sprawie I CSK 371/21, postanowienie Sądu najwyższego z dnia 13 maja 2021 r. w sprawie III CSKP 77/21, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 2020 r. w sprawie IV CSK 125/20 ).

Powyższe rozważania, prowadzą – w ocenie Sądu – do przyjęcia, że brak jest możliwości ustalenia jaka była wola spadkodawcy: czy powołał swoją żonę do dziedziczenia jako spadkobiercę do całości spadku czy też jedynie uczynił ją zapisobiercą.

W związku z powyższym, Sąd dokonał ustalenia porządku dziedziczenia na podstawie ustawy. Sąd stwierdził zatem, że spadek po R. K. (1) na podstawie ustawy nabyli żona I. K. w 1/4 części oraz zstępni: córka R. L. i synowie J. K., P. K., A. K. i R. K. (2) po 3/20 części. Zgodnie bowiem z art. 931 § 1 kc w pierwszej kolejności powołane do spadku są dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.

O kosztach postępowania Sąd orzekł stosownie do art. 520 § 1 kpc.